Met mijn eerdere projectvoorstel als rode draad, begon ik aan een reis van drie weken naar Indonesië, met een specifieke focus op Bali. Mijn doel was om de culturele dynamiek en menselijke ervaringen op dit prachtige eiland te verkennen en vast te leggen door middel van een combinatie van straatfotografie en antropologische onderzoeksmethoden zoals participant observation en etnografische interviews.
Een persoonlijke dimensie speelde ook een rol in mijn keuze om naar Indonesië te gaan: mijn vriendin is deels Indonesisch. Haar culturele achtergrond en verhalen over haar familie en roots in Indonesië hebben mijn interesse in dit land en zijn rijke cultuur nog verder aangewakkerd. Ik wilde niet alleen het land ontdekken, maar ook een dieper begrip krijgen van de culturele context die zo'n belangrijk deel van haar identiteit vormt.
Ik had een duidelijk beeld van hoe ik mijn project zou uitvoeren: ik zou mezelf onderdompelen in de straatcultuur, deelnemen aan de dagelijkse activiteiten, en open gesprekken voeren met de mensen die ik fotografeerde om hun verhalen en perspectieven te verzamelen. Mijn streven was om een genuanceerde en rijke fotoserie te creëren die niet alleen de diversiteit van het leven op Bali weerspiegelt, maar ook de menselijke verhalen die erachter schuilgaan.
Maar, zoals vaak het geval is met reizen, liep het niet helemaal zoals gepland. Tijdens mijn verblijf op Bali werd ik geconfronteerd met onverwachte uitdagingen en nieuwe inzichten die mijn oorspronkelijke aanpak veranderden. Eén van de grootste uitdagingen was een onverwacht gevoel van terughoudendheid om foto's te maken. Gezien de complexe geschiedenis tussen Nederland en Indonesië, voelde het vreemd en ongemakkelijk om daar als Nederlander te zijn. Dit bewustzijn beïnvloedde mijn vermogen om vrij foto's te nemen en gaf een nieuwe laag van complexiteit aan mijn project.
Deze ervaring dwong me om mijn aanpak aan te passen en meer nadruk te leggen op gesprekken en observaties zonder de camera. Terwijl ik de straten en landschappen van Bali verkende, ontdekte ik dat de realiteit complexer en dynamischer was dan ik me had voorgesteld.
Wat deze wending interessant maakt, is dat het me dwong om meer na te denken over de antropologische aspecten van mijn onderzoek. Zonder de constante aanwezigheid van mijn camera moest ik mijn benadering aanpassen en meer nadruk leggen op directe observatie en diepergaande gesprekken. Deze verandering leidde tot een meer reflexieve en introspectieve kijk op mijn interacties en de verhalen die ik verzamelde.
Op 6 mei kwam ik aan. Waarna ik overspoeld werd door mannen die mij heel graag een taxi in wilde duwen om geld van me af te troggelen. Gelukkig hadden we een hotel geboekt in de buurt van de luchthaven. Hier hoefde we maar 10 minuten naar te lopen dus dit deden we.
De volgende dag zijn we naar onze eerste accommodatie gegaan. Dit deden we met een taxi, waarna we uit de drukke stad gingen en wat meer groen te zien kregen. Om mij heen zag ik veel vervallen huisjes, waar iedereen om 7 uur 's ochtends al over straat liep om druk te beginnen aan de dag.
Terwijl we door de straten reden, deelde de chauffeur zijn droom om naar Amerika te gaan om daar te werken en zijn familie in Indonesië te onderhouden. Zijn verhaal opende mijn ogen voor de economische realiteiten waarmee veel Balinezen te maken hebben. De woorden van de taxichauffeur weerspiegelden een bredere trend die ik opmerkte tijdens mijn verblijf: veel Indonesiërs streven naar kansen in het buitenland om hun financiële situatie te verbeteren. Deze ontmoeting maakte duidelijk dat de economische ongelijkheid groot is. Terwijl ik als toerist de prachtige landschappen en culturele schatten van Bali bewonderde, werd ik geconfronteerd met de harde realiteit dat veel lokale bewoners worstelen om rond te komen. De contrasten tussen mijn positie als westerse reiziger en de dagelijkse strijd van de lokale bevolking waren soms schrijnend.
Tussen de heen en weer bewegende bomen, die zich leken te buigen alsof ze van rubber waren, bevond ik me in een surrealistische omgeving. De tropische wind voerde een dans uit met de bladeren, waardoor ze zwierden en zwiepten in een ritme dat alleen de natuur kon dicteren. Onbekende insecten voerden hun eigen symfonie uit, terwijl krijsende gecko's elkaar leken toe te zingen vanuit de schaduwen van de jungle. Het was een wereld die zowel fascinerend als overweldigend was, een herinnering aan het rijke en diverse leven in de weelderige groenheid van Bali.
Terwijl ik genoot van een uitgebreid ontbijt, zag ik op slechts een steenworp afstand oudere vrouwen hard aan het werk in de rijstvelden. Dit contrast was schrijnend: ik, een toerist die geniet van comfort en luxe, de lokale vrouwen, zich onder de brandende zon afbeulden om in hun levensonderhoud te voorzien. Deze nabijheid benadrukte de economische discrepantie en bracht een ongemakkelijk besef van mijn eigen bevoorrechte positie en de dagelijkse realiteit van veel Balinezen. Het is goed om bewust te zijn van je eigen bevoorrechte positie en de uitdagingen waarmee anderen te maken hebben, zonder hen te reduceren tot objecten van medelijden. Ik wil daarom een eerlijke en respectvolle blik werpen op de realiteit van anderen, hun waardigheid erkennen en de complexe economische en sociale structuren begrijpen die hun leven beïnvloeden. Maar dit kostte mij nogal veel moeite.
Dit bracht ook de vraag naar boven of mijn gevoelens van ongemak volledig terecht zijn. In Rotterdam zijn er immers ook mensen die werken terwijl ik vrij ben. Dit roept de vraag op of het gepast is om me schuldig te voelen over mijn eigen situatie of om anderen als 'zielig' te beschouwen. Het is belangrijk om te erkennen dat werken en economisch verschil universeel zijn en niet per se wijzen op zieligheid, maar eerder op de variëteit van menselijke omstandigheden.
Ik ben de rijstvelden ingegaan om mee te kijken bij deze dames. Ik wilde graag van dichtbij zien hoe het in zijn werk ging. Ik heb geprobeerd met deze dames in gesprek te gaan, maar deze konden niet goed Engels. Door middel van wat gebaren hebben we toch geprobeerd elkaar te begrijpen.
Op deze rijstvelden staan ook kleine tempels, bekend als "pelinggih", ze worden gebruikt om tijdens het werk offers te brengen aan de goden. Vertelde iemand anders mij. De offers die hier worden gebracht, vaak bestaande uit bloemen, rijst, wierook en fruit, zijn bedoeld om de goden te danken voor hun zegeningen en om hun bescherming en vruchtbaarheid te vragen. Waar wij dit in Nederland afdwingen doormiddel van landbouwmiddelen.
Elke keer dat ik aan iemand vertelde dat ik uit Nederland kwam, werd ik begroet met het woord 'blanda'. Hoewel dit vaak met een glimlach werd gezegd, bracht het een constante herinnering aan de gevoelige geschiedenis met zich mee. Als Nederlander in Indonesië besefte ik maar al te goed de beladen connotaties van dit woord, dat verwijst naar de koloniale geschiedenis van Nederland in de regio.
'Blanda', afkomstig van het Portugese woord 'holanda', werd gebruikt om Europeanen, met name Nederlanders, aan te duiden tijdens de Nederlandse kolonisatie van Indonesië. Hoewel velen het woord tegenwoordig beschouwen als een alledaagse term zonder kwade bedoelingen, droeg het voor mij een gewicht van historisch en cultureel belang. Het riep herinneringen op aan de periode van koloniale overheersing, waarin Nederlandse kolonisten en ambtenaren de inheemse bevolking onderdrukten en uitbuitten.
Hoewel mensen het vaak luchtig en zonder kwaadaardige intenties gebruikten, bekroop me toch een gevoel van ongemak. Ik vroeg me af of er achter die glimlach misschien verborgen vooroordelen of negatieve percepties schuilden over Nederlanders en hun rol in de geschiedenis van Indonesië. De schijnbaar onschuldige term 'blanda' diende als een constante herinnering aan de complexe en soms pijnlijke interactie tussen mijn eigen identiteit en de geschiedenis van mijn land. Het confronteerde me met de verantwoordelijkheid om de erfenis van het kolonialisme te erkennen en te begrijpen hoe het nog steeds van invloed is op de percepties en relaties van mensen in de moderne wereld.
Tijdens onze reis naar Bali wilde Stacey graag meer ontdekken over haar Indonesische roots en verbinding maken met de lokale bevolking door gesprekken aan te gaan over haar familiegeschiedenis. Stacey, deels Indonesisch, hoopte dat haar achtergrond een brug zou slaan naar diepere en betekenisvolle interacties met de Balinezen die we ontmoetten.
Maar, elke keer wanneer Stacey haar familieachtergrond ter sprake bracht, merkte ze dat de reacties vaak onverwacht en teleurstellend waren. De Balinezen schrokken vaak wanneer ze hoorden over haar gemengde afkomst. Dit moment van schrik leek te komen uit een plaats van verrassing en misschien ook een beetje ongemak, wat Stacey soms pijnlijk duidelijk maakte hoe anders ze werd gezien ondanks haar gedeeltelijke Indonesische wortels.
We hebben hier en daar nog wel gesprekken gehad met mensen die vertelde dat zij nog vrienden hebben die van Indonesië naar Nederland zijn gegaan vroeger. We merkte dat deze gesprekken vaak interessant waren, omdat wij het verleden erkennen en begrijpen merk je dat er een wederzijds begrip is.
Het fascinerende aan Stacey's vader is de subtiele manier waarop zijn achtergrond doorschemert in zijn interesses en vaardigheden, zonder dat we dit aanvankelijk doorhadden. Zijn betrokkenheid bij het klussen aan motoren, een activiteit die zo wijdverspreid lijkt onder de lokale bevolking, en zijn passie voor Harley Davidson, weerspiegelen een verborgen verbinding met de cultuur en tradities van Indonesië.
Het is intrigerend om te zien hoe zijn passie voor badminton, een sport die zo prominent aanwezig is in de Indonesische gemeenschap, parallel loopt met het succes van het Indonesische badmintonteam. Dit brengt ons tot reflectie over de vraag of deze talenten en interesses inderdaad genetisch overdraagbaar zijn, of dat het slechts toeval is. Het is een boeiend onderwerp om over te filosoferen, waarbij we ons laten leiden door de mysteriën van het leven en de verwevenheid van erfelijkheid, cultuur en individuele passies.
De religie op Bali bestaat voornamelijk uit Hindoeïsme, wat mijn keuze om naar Bali te gaan ook mede heeft bepaald. De rijke spirituele tradities en de unieke combinatie van kunst, cultuur en religie maakten het voor mij een fascinerende bestemming om te verkennen en vast te leggen. Tijdens mijn verblijf in Bali had ik de gelegenheid om verschillende Balinese ceremonies te observeren en vast te leggen. Deze ceremonies zijn diep geworteld in de Balinese cultuur en religie, en bieden een uniek inzicht in de spirituele en sociale levens van de Balinezen. Hoewel ik niet direct deelnam aan deze rituelen, heb ik ze nauwkeurig gedocumenteerd door middel van fotografie en observatie.
Lopend over het strand, zag ik ineens gezwaai van een soort zwaard en hoorde ik vrouwen gillen. Toen ik dichter bij kwam, bleek hier een ceremonie bezig te zijn. Omdat ik nog maar net was aangekomen, wist ik niet of ik überhaupt in de buurt mocht komen.
Later tijdens de reis, na gesprekken te hebben gevoerd met de bevolking. Bleek dat zij graag hun gebruiken wilden delen. Door middel van uit te leggen wat ze doen, en waarom ze dit doen. We zijn in gesprek gegaan met de bewoner van een klein dorpje in het westen van Bali. Hier waren geen toeristen te vinden en waren er nog oude gebruiken, zoals haan gevechten.
Ook de grote tempels waar ceremonies worden gehouden, heb ik bezocht. Hier viel me iets merkwaardigs op: ik zag bijna geen Balinezen, slechts toeristen. Dat leek me vreemd op zo’n locatie. In Nederland laat een kerk toch ook niet zomaar Jan en alleman binnen.
We kregen die dag een rondleiding van een gids. Ik vroeg hem hoe de lokale bevolking over de toeristen dacht. Hij vertelde dat ze het eigenlijk helemaal niet prettig vinden dat er zoveel toeristen in de tempel komen. Hijzelf bezoekt de tempel speciaal vroeg in de ochtend of laat in de avond om de toeristen te vermijden.
Het voelde dubbel, want ik moest toch vijftien euro betalen om binnen te mogen. Dit duidt op een bewuste keuze om toeristen toe te laten. Hebben ze dan het geld nodig, of zien ze het als een kans om te verdienen, wetende dat toeristen toch wel zullen komen?
Toen ik de tempel verliet, viel me nog iets anders op. De uitgang was omgeven door talloze souvenirwinkeltjes. Het was alsof de dames in de winkeltjes me bijna naar binnen trokken. Ze boden sarongs aan voor slechts één euro per stuk. De prijzen waren belachelijk laag en de verkopers leken wanhopig. Ik vroeg me af of ze deze sarongs echt voor slechts een euro zouden verkopen. Dat zou toch niet mogelijk moeten zijn?
Eerder, in de stad, toen ik een shirt wilde kopen, vroeg de verkoopster hiervoor 400.000 IDR. Dat is omgerekend zo'n 24 euro. Ik ging er al vanuit dat dit veel te veel zou zijn. Na veel te onderhandelen kreeg ik het shirt mee voor een prijs van 60.000 IDR. (3,40 euro) Misschien niet zo ethisch verantwoord om zo af te dingen, maar ik wilde voor dit shirt echt niet meer betalen. Dit had ik eerder in mijn reis nog niet durven doen denk ik, want ik had toen een (onterecht) gevoel van medelijden bij de verkopers.
Batik is een traditionele Indonesische textielkunstvorm waarbij stof wordt gedecoreerd met behulp van was en kleurstof. Het proces begint met het aanbrengen van gesmolten was op de stof met behulp van een speciale tool genaamd een "tjanting". De delen van de stof die bedekt zijn met was, blijven ongekleurd wanneer de stof wordt geverfd. Na het verven wordt de was verwijderd en blijft het gewenste patroon achter op de stof.
Tijdens ons bezoek aan de familie die al jaren batik maakt, werden we ondergedompeld in de rijke geschiedenis en tradities van deze kunstvorm. Ze vertelden ons over de eeuwenoude technieken die van generatie op generatie zijn doorgegeven en de symboliek achter de verschillende motieven en patronen die in batik worden gebruikt.
We kregen de kans om zelf batik te maken, onder begeleiding van Widya. Hij is meer dan 40 jaar geleden begonnen met het maken van batik. Hij heeft het geleerd van zijn vader en is er nooit mee gestopt. Nu wil hij graag zijn ervaring delen met anderen. Het was een uitdagende maar fascinerende ervaring, waarbij we een dieper respect ontwikkelden voor de vaardigheid en het geduld dat nodig is om echte batik te creëren.
Een bijzonder moment tijdens deze workshop was het ontdekken van hoe de kleuren tevoorschijn kwamen. De stof, die werd ondergedompeld in een bad van chemicaliën waarna het proces begon. Langzaam maar zeker verschenen de levendige kleuren, vervolgens zag je het zelfgemaakte design, in de kleuren die je wilde. Dit deed me denken aan het ontwikkelen van analoge film, waar de beelden langzaam opdoemen uit het niets terwijl de chemicaliën hun werk doen. Beide processen, batik en analoge fotografie, vereisen geduld, precisie en een zekere mate van toewijding aan het ambacht. Het was een moment van verbinding, waarbij we niet alleen de kunstvorm leerden kennen, maar ook de mensen erachter.
De laatste week van de reis bezochten we een klein dorpje dat nog ouderwets leefde. Een bewoner vertelde mij dat hij ons graag het 'echte Bali' zou willen laten zien. Nog onaangetast en zoals het vroeg ging. Dit wilde ik graag, omdat ik het idee had dat ik hier dus echt dingen te weten zou komen over het eiland, zonder dat ik daar zoveel toeristen zou gaan zien.
De meneer vroeg bij het binnentreden van het drop wel om een donatie. Voor het dorp, zodat zij met een kleine rondleiding ons het echte Bali kunnen laten zien, maar er zelf dus ook wat voor terugkrijgen. Dit vond ik prima, het is een kleine moeite voor mij.
Op een A4 moest ik schrijven hoeveel ik doneerde, zodat zij het misschien bij kunnen houden. Hier zag ik de donaties van wat bezoekers voor mij. Dit lag niet hoger dan 20.000 IDR (1,13 euro). Dat lijkt mij nogal een karig bedrag, wanneer je met meerdere mensen zoiets bezoekt, maar goed, dan ben ik. Ik kan ook niet in een ander zijn portemonnee kijken. Zelf wil ik ook mezelf niet voordoen alsof ik rijk ben. Maar goed, ik deed een donatie van 100.000 IDR (5,67 euro). Nog steeds geen gek bedrag, maar hier kon je al een portie eten halen vanaf 10.000 IDR.
De vliegercultuur in Bali is diep geworteld in de traditie en spiritualiteit van het eiland. Traditioneel worden vliegers gebruikt tijdens ceremoniële gelegenheden en religieuze festivals. Ze worden beschouwd als symbolen van overwinning en verbinding tussen hemel en aarde. Het op laten van vliegers wordt gezien als een manier om boze geesten af te weren en om de goden gunstig te stemmen.
Er is een voelbaar respect voor elkaar en voor de schoonheid van de natuurlijke wereld. Deze verbinding komt naar voren in hun dagelijkse rituelen en hun omgang met de omgeving.
Een opvallend voorbeeld hiervan is hoe alles wordt hergebruikt. Als een bloem op de grond valt, wordt deze niet achteloos weggegooid, maar zorgvuldig ergens netjes neergelegd, als een teken van eerbied voor de natuur. Deze kleine gebaren weerspiegelen een diepgewortelde waardering voor het leven en de natuurlijke schoonheid die hen omringt.
Ik heb geleerd altijd bewust te zijn van mijn positie als buitenstaander en de impact van mijn werk op de gemeenschappen die ik documenteer. Het besef dat mijn aanwezigheid en foto's invloed kunnen hebben op de mensen en culturen die ik vastleg, heeft me doen inzien hoe belangrijk respect en ethiek zijn in mijn werk.
Een van de meest waardevolle lessen die ik heb geleerd, is het belang van reflectie en feedback. Door regelmatig terug te kijken op mijn werk en actief feedback te zoeken, heb ik mijn benadering kunnen verfijnen en verbeteren. Deze continue cyclus van leren en aanpassen heeft me geholpen om zowel als fotograaf als persoon te groeien.
Persoonlijk heb ik ook geleerd om de balans te vinden tussen nieuwsgierigheid en respect. Terwijl ik de verhalen van de mensen die ik ontmoette, vastlegde, besefte ik hoe belangrijk het is om met empathie en openheid te luisteren. Dit heeft me geholpen om diepere, meer betekenisvolle connecties te maken en authentieke beelden te creëren die de essentie van hun verhalen vastleggen.
Terugkijkend op deze bijzondere reis, verlaat ik Bali met een hart vol dankbaarheid en een hoofd vol nieuwe ideeën en inzichten. Deze ervaringen hebben me niet alleen als fotograaf, maar ook als mens laten groeien. Ik ben nu meer dan ooit vastbesloten om met respect en ethisch bewustzijn te werken, terwijl ik mijn creatieve en persoonlijke ontwikkeling blijf voortzetten.